Tym razem nie spodziewajcie się naukowych wywodów na kilka stron, choć i takowe, nieco krótsze, także się pojawią. Będzie trochę luźniej, gdyż nie za bardzo jest nad czym się zastanawiać, ponieważ opisuję chyba najsławniejszą z ex-kryptyd. Tak, ex-kryptyd, bo rogate zające istnieja naprawdę. I są na tyle popularne w mediach, grach, filmach itd., że znają je zapewne nawet wasi rodzice, a może nawet dziadkowie.

Początki historii

Historia jackalope’ów sięga jednak znacznie dalej, niż te kilkadziesiąt lat wstecz... A konkretnie do XIII wieku i działalności pewnego perskiego zakonnika - Zakariya Ibn Muhammad al-Qazwini – znanego także jako Moslem Pliny. Żył on w latach 1203-1283 i w swoim życiu zdążył znaleźć czas na napisanie jednego, jakże przydatnego dzieła – „Kitab 'aja'ib al-makhluqat wa-ghara'ib al-mawjudat” (Cuda Rzeczy Stworzonych i Nadprzyrodzone Aspekty Rzeczy Istniejących – ciekawa nazwa, nie?). Jedną z opisanych tam spraw jest legendarna przygoda Aleksandra Wielkiego. Napotkał on (Aleksander, nie Zakariya...) w czasie swoich podróży na Morzu Chińskim wyspę o wdzięcznej nazwie Tinnin. Aleksander miał okazję przysłużyć się jej mieszkańcom przez zabicie smoka, który nękał ich osiedla. Zabił go przez nakarmienie bestii zatrutym bydełm (...skąd my to znamy?). Wdzięczni wyspiarze dali mu w podzięce (nie, nie rękę księżniczki i pół królestwa...) wiele rzeczy, które lokalnie uchodziły za bogactwa – w tym wielkie, żółte, dzikie stworzenie z czarnymi plamami na ciele i pojedynczym ciemnym rogiem na czole. W książce nie ma zapisanego imienia tej istoty, jednak inni średniowieczni muzułmańscy uczeni, kopiując manuskrypt, nazywali je „al. Miradj”, co znaczy „rogaty zając” i dodawali szkic. W rzeczywistości stworzeniem darowanym Aleksandrowi mógł być po prostu nosorożec (wszak zające wielkie nie są) lub tygrys zakażony wirusem brodawczaka (o którym więcej za chwile). Jednak ostatnią opcje odrzucam, gdyż do dziś nie ma żadnych potwierdzonych przypadków występowania tego wirusa u tygrysów.

[mgr]http://scienceblogs.com/scientificactivist/upload/2006/07/jackalope.jpg[/imgr]Historia współczesnego jackalope’a

Pierwsze źródła o europejskich (a zarazem współczesnych) jackalope'ach pochodzą z 1517 roku. Rogaty zając znany był wtedy pod nazwą Lepus cornutus. Europejczycy, którzy powrócili z niedawno odkrytej Ameryki Północnej mogli przywieźć do Starego Świata wirus brodawczaka króliczego (Cottontail rabbit papillomavirus - CRPV). To właśnie, niemal na pewno, dzięki niemu powstała legenda rogatych zajęczaków. Nieco nowszym, bardziej sprecyzowanym (i bardziej wiarygodnym niż książka Zakariya) źródłem istnienia jackalope’ów jest "Historia Animalium Liber I: De Quadrupedibus Viviparis" wydana w 1563 roku. Znajduje się w niej rysunek zwierzęcia z nazwą gatunkową w podpisie - Lepus dormit. Namalował go Joris Hoenflagel. Jeden z zajęcy na obrazie (ten po lewej) jest kopią ze słynnego obrazu Albrechta Durera "Młody Zając" (1502 r.).

Wielu badaczy i naturalistów XVI wieku sądziło, że jackalope’y to naprawdę odrębne gatunki. Choć np. pisarz Francois Rabelais w prologu swojego dzieła "Gargantua" (z 1534 roku) wyraził zgoła odmienne zdanie - pisze, że wszystkie z takich folklorystycznych istot są tworzone, aby wywoływać u ludzi śmiech, strach lub zaciekawienie.

Jednak ojczyzną współczesnych jackalope’ów jest nieco odleglejszy od Europy ląd - wspomniana wcześniej Ameryka. Istnieje teoria, że to europejscy emigranci przywieźli z Ameryki legendę rogatych królików (zakażonych CRPV, o czym ówcześni nie wiedzieli), która ewoluowała do „mitów” znanych (i kultywowanych) do dziś. Popiera to fakt, że ilustracje i opisy tych stworzeń można znaleźć w tak ważnych kulturowo dziełach z tamtego okresu jak „Encyclopedie Methodique” czy podręczniki szkolne (w większości niemieckie). Właśnie dzięki szkolnictwu legendy te mogły się rozprzestrzenić na taką skalę.

I cała prawda...

No, dość tej gadki o popkulturze. Czas na to, na co wszyscy (chyba) czekali – czyli wyjaśnienie, czemu one naprawdę istnieją. Jak każdy zapewne się domyśla, rogi są zupełnie nieprzydatne królikowi i nie ma żadnego powodu, aby mu wyrastały. Sprawcą tego jest niejaki Cottontail rabbit papillomavirus (w skrócie CRPV – lub Shope papillomavirus, od nazwiska jego odkrywcy, Dr. Richarda E. Shope’a, który odkrył tego wirusa w latach 1930), czyli wirus brodawczaka króliczego (genus Papillomavirus, rodzina Papovaviridae) powodujący chorobę określaną się mianem ‘papillomatosis’. Za pierwotnego nosiciela uważany jest gatunek Sylvilagus floridanus. Wirus ten powoduje niekontrolowane narastanie na skórze tworów z keratyny (nie mylić z kreatyną), substancji z której składają się włosy, paznokcie czy choćby fiszbin u wielorybów. Miejscem najbardziej narażonym na ich przyrost jest nieosłonięta skóra wystawiona na działanie promieni słonecznych. Podobne narośla powoduje dysplazja Lewandowsky'ego-Lutz'a. Jest to pierwszy wirus, który powoduje zachorowanie na raka (w różnej formie) u ssaków. Prawdopodobnie roznosił go najpierw kleszcz z gatunku Haemaphysalis leporispalustris – dziś odpowiedzialne są za to także komary i muchy krwiopijne. Jednym z bardziej zasłużonych badaczy nad jackalope’ami jest John Kreider. Udało mu się (w duecie z niejakim Barlettem) nakreślić mapę (w 1981 r.) obszaru, który pierwotnie był opanowany przez ten wirus.